អ្វីជាក្រមរដ្ឋប្បវេណី?

ក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺជាក្រម ឬជាសំណុំវិធានដែលចែងអំពីទំនាក់ទំនងរវាងបុគ្គលឯកជនទាក់ទងទៅនឹងទ្រព្យសម្បត្តិ និងគ្រួសារ។[1]

ក៏ប៉ុន្តែ មិនមែនមានតែក្រមរដ្ឋប្បវេណីមួយទេ ដែលគ្រប់គ្រងលើគ្រប់ទំនាក់ទំនងរវាងបុគ្គលឯកជននោះ ព្រោះថាមានទំនាក់ទំនងជាច្រើនផ្សេងទៀតត្រូវស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ច្បាប់ពិសេស (lex specialis)ផងដែរ។ នេះមានន័យថា ក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺជាច្បាប់មានលក្ខណ:ទូទៅ (lex generalis) ដែលគ្រប់គ្រងលើទំនាក់ទំនងទាំងឡាយរបស់បុគ្គលឯកជន។ ក្រៅពីក្រមនេះ នៅមានច្បាប់ផ្សេងៗទៀត ដែលចែងលម្អិតលើរឿងជាក់លាក់ណាមួយក្នុងទំនាក់ទំនងរវាងបុគ្គលឯកជន ដូចជាច្បាប់ស្ដីពីភតិសន្យាហិរញ្ញវត្ថុ ច្បាប់ស្ដីពីកិច្ចសន្យាទ្រព្យសម្បត្តិរួមរបស់ប្ដីប្រពន្ធ ច្បាប់ស្ដីពីស្មុំកូនអន្តរប្រទេសជាដើម។

ជាទូទៅ គេបែងចែកច្បាប់ (នីតិ) ជាពីរគឺ នីតិឯកជន និងនីតិសាធារណ:។ នីតិឯកជន សំដៅដល់ក្រម ច្បាប់ វិធាន ឬបទប្បញ្ញត្តិទាំងឡាយដែលគ្រប់គ្រងទំនាក់ទំនងរវាងបុគ្គលឯកជន ចំណែកនីតិសាធារណ:សំដៅដល់ក្រម ច្បាប់ វិធាន ឬបទប្បញ្ញត្តិទាំងឡាយដែលទំនាក់ទំនងរវាងស្ថាប័នរដ្ឋ ឬរវាងស្ថាប័នរដ្ឋជាមួយបុគ្គលឯកជន។ ក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺជាច្បាប់ដែលស្ថិតនៅក្នុងនីតិឯកជន។ ចំណែកក្រមព្រហ្មទណ្ឌ គឺជាច្បាប់ដែលស្ថិតក្នុងនីតិសាធារណ:។

ម្យ៉ាងទៀត ច្បាប់អាចចែកជាច្បាប់សារធាតុ (substantive law)និងច្បាប់នីតិវិធី (procedural law)។ ច្បាប់សារធាតុ សំដៅដល់ច្បាប់ដែលចែងអំពីសិទ្ធិ កាពត្វកិច្ច ការអនុញ្ញាត ការហាមឃាត់ ឬអំពីទោសទណ្ឌជាដើម។ ចំណែក ច្បាប់នីតិវិធី គឺជាច្បាប់ដែលចែងអំពីសកម្មភាពនានាទាក់ទងទៅនឹងបណ្ដឹង ដំណើរការក្ដី ការសម្រេចសេចក្ដី និងការអនុវត្តសេចក្ដីសម្រេច។ ក្រមរដ្ឋប្បវេណី និងក្រមព្រហ្មទណ្ឌ គឺជាច្បាប់សារធាតុ ព្រោះថាក្រមរដ្ឋប្បវេណី ចែងអំពីសិទ្ធិ កាតព្វកិច្ច របស់បុគ្គលឯកជនទាក់ទងទៅនឹងទ្រព្យសម្បត្តិ និងញាតិ ចំណែកក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ចែងអំពីអំពើ បទល្មើស ទោស និងគោលការណ៍សំខាន់ៗនៃច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ។ ក្រៅពីនេះ ក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី និងក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ គឺជាច្បាប់នីតិវិធី ព្រោះថា វាចែងអំពីនីតិវិធីបណ្ដឹង ដំណើរការក្ដី ការទាញហេតុផលដោយផ្ទាល់មាត់ ការចេញសេចក្ដីសម្រេច ការប្រកាសទោស ការរឹបអូសទ្រព្យសម្បត្តិជាដើម។

ក្រមរដ្ឋប្បវេណី ចែកជា៩គន្ថី និងមានចំនួន១៣០៥មាត្រា។ ខ្លឹមសារសំខាន់នៃក្រមនេះ មានដូចខាងក្រោម៖

គន្ថីទី១៖ បទប្បញ្ញត្តិទូទៅ

គន្ថីទី ២៖ បុគ្គល

ជំពូកទី ១៖ រូបវន្តបុគ្គល

ជំពូកទី ២៖ នីតិបុគ្គល

គន្ថីទី៣៖ សិទ្ធិប្រត្យក្ស

ជំពូកទី ១៖ បទប្បញ្ញត្តិទូទៅ

ជំពូកទី ២៖ កម្មសិទ្ធិ

ជំពូកទី ៣៖ សិទ្ធិកាន់កាប់

ជំពូកទី ៤៖ សិទ្ធិជួលអចិន្ត្រៃយ៍

ជំពូកទី ៥៖ ផលុបភោគ

ជំពូកទី ៦៖ សិទ្ធិប្រើប្រាស់ និងសិទ្ធិអាស្រ័យនៅ