១.សេចក្តីផ្តើម

សន្ធិសញ្ញាគឺជាកិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិរវាងរដ្ឋ និងរដ្ឋក្នុងទម្រង់​ជាលាយ​លក្ខណ៍​អក្សរ គ្រប់គ្រងដោយច្បាប់អន្តរជាតិ និង​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​លិខិតូបករណ៍​តែ​មួយ ឬច្រើនបញ្ចូលគ្នា ទោះបីជាមានចំណងជើងអ្វីក៏ដោយ។[1]សន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ អាចកើតឡើង រវាង​តួអង្គ​នៃ​នីតិ​អន្តរជាតិ ពោលគឺ រវាងរដ្ឋ និងរដ្ឋ រវាងរដ្ឋ និង​អង្គការ​អន្តរជាតិ ឬរវាង​អង្គការ​អន្តរ​ជាតិ និងអង្គការអន្តរជាតិផងដែរ។ អនុសញ្ញា​ទី​ក្រុង​វីយ៉ែនចុះថ្ងៃទី ២១ ខែ មីនា ឆ្នាំ ១៩៨៦ ចែងអំពីការចុះសន្ធិសញ្ញារវាងរដ្ឋ និងអង្គការអន្តរជាតិ ប៉ុន្តែ​រហូត​មក​ដល់​ពេល​នេះ អនុសញ្ញា​នេះ​មិន​ទាន់​ចូល​ជាធរ​មាន​ឡើយ។

កាលណាគេនិយាយអំពីការតាក់តែងសន្ធិសញ្ញា គេត្រូវគិតអំពីប្រភេទនៃ​កិច្ច​ព្រម​ព្រៀង ឬសន្ធិសញ្ញានោះជាមុនសិន ដែលលិខិតូបករណ៍ទាំងនេះ អាច​ជា​ទ្វេភាគី ឬ ពហុភាគី របស់តំបន់ណាមួយ ឬសម្រាប់ពិភពលោកទាំងមូល។[2] នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​ការ​ផ្ទៃក្នុងនៃចុះសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ របស់រដ្ឋនីមួយៗ​មាន​​​ការ​ចូល​រួម​ពី​តួអង្គ​សំខាន់​ពីរគឺ អង្គការនីតិប្រតិបត្តិ ដែលសំដៅដល់រដ្ឋាភិបាល​និង​អង្គការ​នីតិ​ប្ប​ញ្ញត្តិ ដែល​សំដៅ​ដល់សភា។

អត្ថបទនេះ ខ្ញុំនឹងសិក្សាដោយផ្ដោតលើចំណោទបញ្ហាដូចខាងក្រោម៖

  • តើ​ការចុះសន្ធិសញ្ញា​មាន​ដំណើរ​ការ​ដូច​ម្ដេច​ខ្លះ?
  • រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ រហូតដល់រដ្ឋធម្មនុញ្ញបច្ចុប្បន្ន ចែង​ដូច​ម្ដេចខ្លះ អំពី​ដំណើរការចុះសន្ធិសញ្ញ?

អត្ថបទខ្លីនេះ ផ្អែកលើមូលដ្ឋានដូចជា មូលដ្ឋានច្បាប់ មូលដ្ឋាន​ទ្រឹស្តី​ច្បាប់ និងការអនុវត្តជាក់ស្តែងរបស់កម្ពុជា ក្នុងដំណើរការចុះសន្ធិ​សញ្ញា ដែល​ការ​សិក្សា​នេះ​ផ្ដោតសំខាន់តែ លើ​បទប្បញ្ញត្តិ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​កម្ពុជាពីឆ្នាំ ១៩៤៧ ដល់​រដ្ឋ​ធ​ម្មនុញ្ញ​បច្ចុប្បន្ន​ប៉ុណ្ណោះ។

នៅក្នុងផ្នែកបន្តបន្ទាប់ អត្ថបទនេះនឹងសិក្សាទៅលើ ការរម្លឹកទ្រឹស្តីខ្លះៗ អំពី​ដំណើរ​ការ​ចុះ និងភ្ជាប់ខ្លួនទៅនឹងសន្ធិ​សញ្ញា (ផ្នែកទី ២) ដំណើរ​ការចុះ និង​ទទួល​អនុវត្ត​កាតព្វកិច្ច​សន្ធិ​សញ្ញា​ក្នុងក្របខណ្ឌរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា (ផ្នែកទី ៣) និងចុងក្រោយ ជាកំណត់​​សម្គាល់​លើ​បទប្ប​ញ្ញត្តិ​​​រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៤៧ ដល់រដ្ឋធម្មនុញ្ញបច្ចុប្បន្ន (ផ្នែកទី ៤)។

២. ដំណើរការចុះ និងភ្ជាប់ខ្លួនទៅនឹងសន្ធិសញ្ញា

សន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ អាចជា សន្ធិសញ្ញាទ្វេភាគី និង​សន្ធិសញ្ញា​ពហុ​ភាគី។[3] ដំណើរ​ការ​ចុះសន្ធិសញ្ញាទាំងពីរប្រភេទនេះ មាន​ភាព​ខុស​គ្នា​មួយ​ចំនួន។ ផ្នែកនេះ នឹង​បង្ហាញ​ដំណើរការចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជារួម ដោយ​បញ្ជាក់​បន្ថែម លើ​ចំណុច​​ខុស​គ្នា​ទាំង​នោះ។ 

ជំហ៊ានដំបូងនៃការចុះសន្ធិសញ្ញាគឺការចរចា និង​ចុះហត្ថលេខា​លើ​សន្ធិសញ្ញា​​នោះ។ ចំពោះ​សន្ធិសញ្ញាពហុភាគី ការចរចា និងការចុះហត្ថលេខាតែមួយមុខមិន​មែន​មាន​ន័យ​ថារដ្ឋមួយបានក្លាយជាភាគីនៃសន្ធិសញ្ញានោះទេ លើក​លែង​តែ​មាន​ការ​ចែង​ដោយ​ឡែកនៅក្នុងសន្ធិសញ្ញាពហុភាគីនោះ។[4]

ជាគោលការណ៍ ការកំណត់បុគ្គលដែលមានអំណាចចរចា និង​ចុះ​ហត្ថលេខា គឺ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោមបទប្បញ្ញត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់ផ្ទៃក្នុងរបស់រដ្ឋ ហើយ​មាន​តែ​អាជ្ញា​ធរ​ដែល​ផ្តល់សិទ្ធិដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់ របស់​រដ្ឋ​ប៉ុណ្ណោះ​ដែល​មាន​សិទ្ធិ​ចរចា​និង​ចុះហត្ថលេខា ហើយ​អាចប្រគល់សិទ្ធិ ដល់បុគ្គលជាតំណាងរបស់ខ្លួន ចូល​រួម​ក្នុង​ការចរចា និងចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញា។[5]

តាមការអនុវត្តជាទូទៅ នៃច្បាប់ទំនៀមទម្លាប់អន្តរជាតិ ដែល​ត្រូវ​បាន​យក​មក​ចែង​ឡើង​វិញ​ដោយ​អនុសញ្ញាទីក្រុងវីយ៉ែនស្ដីពីច្បាប់សន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ ១៩៦៩ គេ​ទទួល​ស្គាល់​ថា ប្រមុខរដ្ឋ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល ឬរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសជា​បុគ្គល​ដែល​មាន​សិទ្ធិ​ចរចា និង​ចុះហត្ថលេខា​លើ​សន្ធិសញ្ញា​ដោយ​ពុំ​ចាំបាច់​មានសិទ្ធិប្រទាន (Full Power) ហើយបុគ្គលទាំងបីខាងលើនេះ អាច​ប្រគល់​សិទ្ធិ​ដល់បុគ្គលផ្សេងទៀត ដើម្បី​​ជាតំណាងរបស់ខ្លួនក្នុងការចរចា និង​ចុះហត្ថលេខា​លើសន្ធិសញ្ញាបាន។[6] ការ​ប្រគល់​សិទ្ធិ (សិទ្ធិប្រទាន) ត្រូវធ្វើឡើងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និ​ង​ចុះហត្ថ​លេខា​ដោយ​អាជ្ញាធរ​ណាមួយ​​ក្នុងចំណោមអាជ្ញាធរទាំងបីខាងលើ។[7] សិទ្ធិប្រទាន​បង្ហាញ​ពីភាពជាតំណាងរបស់រដ្ឋ ក្នុងការចរចា និងចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាណាមួយ។

ការចរចាអាចធ្វើឡើងតាមច្រើនរបៀប ដូចជាការចរចាតាមផ្លូវទូត សន្និ​សីទ​ពិសេស​ឬ​ការចរចាដែលធ្វើឡើង នៅក្នុងអង្គការអន្តរជាតិណាមួយ ឬ​តាម​ការ​កោះ​អញ្ជើញ​ដោយ​អង្គការអន្តរជាតិណាមួយ។ នៅ​ពេល​ដែល​ការ​ច​រចា​ត្រូវ​បានបញ្ចប់ ហើយ​អត្ថ​បទ​នៃសន្ធិសញ្ញាត្រូវបានអនុម័ត តំណាង​រដ្ឋ​នឹង​ធ្វើ​ការ​ចុះ​ហត្ថលេខា​ដើម្បី​ផ្តល់​យថា​ភូត​លើអត្ថបទសន្ធិសញ្ញា។[8]

ហត្ថលេខា ដែលគេចុះលើសន្ធិសញ្ញាមានពីរប្រភេទ គឺហត្ថលេខា​សាមញ្ញ និង​ហត្ថលេខាឱឡារិក។[9] និយាយដោយឡែក សន្ធិសញ្ញា មានពីរទម្រង់គឺ សន្ធិ​សញ្ញា​ទម្រង់សាមញ្ញ និងសន្ធិសញ្ញាទម្រង់ឱឡារិក។

សន្ធិសញ្ញាទម្រង់សាមញ្ញ ចូលជាធរមានដោយមិនចាំបាច់មានកិច្ចឱឡារិកបន្ថែម (ដូចជា ការផ្ដល់សច្ចាប័ន ការចូលជាសមាជិក ការអនុម័តយល់ព្រម ឬ​ការ​ទទួល​យក) នោះទេ ពោល​គឺការចុះហត្ថលេខា គឺជាកិច្ចឱឡារិកហើយ។ ជារួមគឺ ហត្ថលេខា​ឱឡារិក គឺ​ជាហត្ថលេខាដែលចុះលើសន្ធិសញ្ញាទម្រង់សាមញ្ញ។ សន្ធិ​សញ្ញា​​ទ្វេភាគី ខ្លះ​មាន​ទម្រង់សាមញ្ញ ហើយចែងយ៉ាងច្បាស់ថា ការ​ចុះ​ហត្ថលេខា គឺ​ជាកិច្ច​ដែល​នាំឱ្យសន្ធិសញ្ញាចូលជាធរមានចំពោះរដ្ឋ។

ត្រង់នេះ ខ្ញុំសូមបញ្ជាក់ជូនថា ច្បាប់អន្តរជាតិ មិនចង្អុលបង្ហាញសោះឡើយថា កិច្ចព្រមព្រៀងមួយជាសន្ធិសញ្ញាឬមិនមែនត្រូវផ្អែកលើចំណងជើងរបស់វា ប៉ុន្តែ​អនុសញ្ញាទីក្រុងវីយ៉ែន ១៩៦៩ បាន​បញ្ជាក់​យ៉ាង​ច្បាស់ថា ទោះ​បីជា​មាន​ចំណង​ជើងបែបណាក៏ដោយ ឱ្យ​តែ​មាន​សារ​ធាតុ​ជាកិច្ចព្រមព្រៀងរវាងរដ្ឋ និងរដ្ឋ គឺ​ជា​សន្ធិ​សញ្ញា​ហើយ។ ខ្ញុំ​សូម​សង្កត់​ធ្ងន់​បន្ថែមថា អាចមានការយល់ច្រឡំថា អនុ​ស្សារ​ណៈ​យោគយល់ (MoU) មិនមែនជាសន្ធិសញ្ញា ប៉ុន្តែ​សូម​ពិចារ​ណា​ជា​មួយ​ខ្ញុំបន្តិច។ ឧទាហរណ៍ថា ប្រទេស “ក” តំណាងដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រី បាន​ចុះ​អនុស្សារ​ណៈ​យោគយល់ជាមួយប្រទេស “ខ” តំណាងដោយប្រមុខរដ្ឋ ស្ដីពី​ការកែ​ប្រែ​ខ្សែ​បន្ទាត់​ព្រំដែន​គោក ហើយ​អនុស្សារ​ណៈ​យោគយល់នោះ ចែង​ថា​មាន​អានុ​ភាព​ចាប់​ពី​ថ្ងៃ​ចុះ​ហត្ថលេខា។ សំណួរ​សួរថា តើអនុស្សារណៈយោគយល់នេះ ជា​សន្ធិសញ្ញា​ដែរ​ឬទេ? ចម្លើយគឺថា អនុស្សារណៈ​យោគយល់នេះ គឺជា​សន្ធិ​សញ្ញា​យ៉ាងពិតប្រាកដ ដោយមិនអាចប្រកែកបានឡើយ។ មាន​យុត្តិសាស្ត្រ​តុលាការ​អន្តរជាតិ ច្រើន​ណាស់​ដែលចង្អុលបង្ហាញពីរឿងនេះ។ សូម្បីតែ កំណត់​ហេតុ​ព្រម​ព្រៀង (Agreed Minute) ក៏តុលាការចាត់ទុកថា ជាសន្ធិសញ្ញាដែរ។ ខ្ញុំ​បញ្ជាក់​ម្ដងទៀតថា មិន​សំខាន់​ចំណងជើងទេ ដែល​សំខាន់​នោះ គឺខ្លឹម​សារក្នុង​លិខិតនោះ ថា​តើ​បង្ហាញ​ពី​ការ​ព្រមព្រៀង​ក្នុង​នាម​រដ្ឋ​ឬ​អត់។ ប្រទេសមួយចំនួន (ឧ.ថៃ) ប្រុង​ប្រយ័ត្ន​ខ្លាំង​ណាស់ អំពីកិច្ចរបស់តំណាងរដ្ឋ ដោយ​សូម្បី​តែ​សេចក្ដី​ប្រកាស​រួម​រវាង​រដ្ឋ​មន្ត្រី​របស់​ខ្លួន និងរដ្ឋមន្ត្រីប្រទេសផ្សេង ក៏ត្រូវសន្មតជាមុនថា ជាសន្ធិសញ្ញា និង​ត្រូវ​យក​ទៅ​ពិនិត្យ​ពិច័យជាមុន មុននឹងចុះហត្ថលេខាដែរ។

ការបង្ហាញឆន្ទៈភ្ជាប់ខ្លួនទៅនឹងសន្ធិសញ្ញា (Consent to be bound by the treaty) អាចធ្វើឡើងដោយការចុះហត្ថលេខាឱឡារិក (បង្ហាញខាងលើ) កា​រ​ផ្ដល់​សច្ចាប័ន ការចូលជាសមាជិក ការអនុម័តយល់ព្រម ការទទួលយក ការ​ផ្លាស់ប្ដូរលិខិតូករណ៍ និងមធ្យោបាយ​ផ្សេង​ទៀត​តាម​ការ​ព្រម​ព្រៀង​របស់​ភាគី​។

សន្ធិសញ្ញាពហុភាគី ជាទូទៅចែងអំពីការចុះហត្ថលេខា ដែល​ត្រូវ​រង់​ចាំកា​រ​ផ្តល់​សច្ចា​ប័ន ការចូលជាសមាជិក ឬការអនុម័តយល់ព្រម ដែល​គេ​អាចហៅម្យ៉ាងទៀតថា ហត្ថលេខាសាមញ្ញ។ ក្នុងករណីនេះ រដ្ឋជាហត្ថលេខី មិន​ជាប់​កាតព្វ​កិច្ច​ច្បាប់​កំណត់​ដោយ​សន្ធិសញ្ញាពហុភាគីដោយការចុះហត្ថលេខាឡើយ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ការ​ចុះ​ហត្ថ​លេខាបង្ហាញអំពីបំណងរបស់រដ្ឋ ក្នុង​ការ​ព្រម​ព្រៀង​ទទួលយក​ការអនុវត្ត​សន្ធិ​សញ្ញានោះ នៅពេលអនាគត។ ការចុះហត្ថលេខា ក៏​បង្កើតកាតព្វកិច្ចរដ្ឋ ដោយ​មិន​ត្រូវធ្វើសកម្មភាពប៉ះពាល់ដល់កម្មវត្ថុ និង​គោល​បំណង​នៃ​សន្ធិសញ្ញា ក្នុង​ចន្លោះ​ពេលនៃការចុះហត្ថលេខា និងការផ្តល់សច្ចាប័ន ការ​ចូល​ជា​សមាជិក ឬ​ការ​អនុម័តយល់ព្រម។[10]

៣. បទប្បញ្ញត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា អំពីការចុះសន្ធិសញ្ញា

៣.១.រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៤៧

រដ្ឋាភិបាលក្រោមរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៤៧ ដឹកនាំដោយព្រះមហាក្សត្រិយ៍។ [11] របប​រាជា​និយមទី១ នេះបានដឹកនាំប្រទេសពីឆ្នាំ ១៩៤៧ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧០ និង មាន​បែង​ចែកអំណាចជាបី គឺនីតិប្បញ្ញត្តិ នីតិប្រតិបត្តិ និងអំណាចតុលាការ ប៉ុន្តែ​ស្ថាប័ន​ទាំងបីនេះ ត្រូវអនុវត្តអំណាចក្នុងនាមព្រះមហាក្សត្រិយ៍។ [12]

រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឆ្នាំ ១៩៤៧ បានចែងទាក់ទងនឹងសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ តែ ១ មាត្រា​ប៉ុណ្ណោះ គឺមាត្រា ៤៦ (កែប្រែ) ដែលមានខ្លឹមសារថា៖ “ព្រះមហាក្សត្រិយ៍ ទ្រង់​ឡាយ​ព្រះហស្ថលេខាក្នុងសន្ធិសញ្ញា និង​អនុសញ្ញា​ទាំង​ឡាយ​ណា​ដែល​ធ្វើ​ជា​មួយ​នឹង​បរទេសនានា ហើយទ្រង់ព្រះរាជ​ទានសច្ចាប័នដល់សន្ធិសញ្ញា និង​អនុសញ្ញា​ទាំង​នោះ ដោយអាស្រ័យការអនុម័ត​នៃរដ្ឋសភា។”[13]

៣.២. រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៧២

ក្រោយការធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ព្រះបាទនរោត្ដមសីហនុពីតំណែងនៅ ឆ្នាំ១៩៧០ លោក លន់ នល់ បានបង្កើតរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ហើយ​បាន​ប្រកាស​ឱ្យ​ប្រើ​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​ថ្មីនេះ នៅថ្ងៃទី ៣០ ខែ មេសា ឆ្នាំ១៩៧២។

ក្រោមរបបប្រធានាធិបតីនិយមមួយនេះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ត្រូវ​ដឹក​នាំ​ដោយ​ប្រធា​នា​ធិបតី ដែលអំណាចនេះមានបញ្ញត្តិនៅក្នុង មាត្រា ២៣ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ខាង​លើ។[14] ចំណែកមាត្រា ៣៨ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញសាធារណរដ្ឋខ្មែរចែងថា៖ “ប្រធានា​ធិបតី​នៃ​សាធារណ​រដ្ឋចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញា និង​អនុសញ្ញា​អន្តរ​ជាតិ​ហើយ​ឱ្យ​សច្ចាប័ន​លើ​ឯកសារ​ទាំងនេះ ដោយអាស្រ័យការអនុម័តនៃសភា”។[15]

៣.៣. រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៧៦

នៅថ្ងៃទី ១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ របបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ បានដួលរលំ ហើយ​​ជំនួសមកវិញដោយរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ដែលគេហៅម្យ៉ាងទៀតថា របប​​ខ្មែរ​ក្រហម។ របបនេះកាន់អំណាចពីឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩ ហើយ​មាន​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​របស់ខ្លួន ប្រកាសឱ្យប្រើជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី ៥ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៧៦។ រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​នេះ មានតែ ២១ មាត្រាប៉ុណ្ណោះ ហើយ​មិន​មាន​មាត្រា​ណា​មួយ​ចែង​អំពី​សន្ធិសញ្ញា​អន្តរជាតិ​ឡើយ។

ប៉ុន្តែ មានមាត្រា មួយចំនួនចែងអំពីនយោបាយក្រៅប្រទេស គឺមាត្រា ៧ ដែល​ចែងថា៖ “សភាតំណាងប្រជាជនមានភារៈសម្រេចច្បាប់ និង​កំណត់​មាគ៌ា​នយោ​បាយ​​ផ្សេ​ងៗក្នុងប្រទេស និងក្រៅប្រទេសរបស់កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ”។[16] ចំណែក​មាត្រា ៨(២) បានចែងថា ៖ “រដ្ឋាភិបាល​ត្រូវ​បាន​ជ្រើស​តាំង​ឡើង​ដោយ​សភា​តំណាង​ប្រជាជនកម្ពុជា ហើយ​ត្រូវទទួលខុសត្រូវទាំង​ស្រុង​ចំពោះ​មុខ​សភា​តំណាង​ប្រជាជន ក្នុងកិច្ចដំណើរការទាំងអស់របស់ខ្លួន ទាំងក្នុ​ង​ប្រទេស​ទាំង​ក្រៅ​ប្រទេស”។[17]

៣.៤. រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៨១

នៅថ្ងៃទី ៧ ខែ មករា ឆ្នាំ ១៩៧៩ របបកម្ពុជា ប្រជាធិបតេយ្យ បានដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញដោយរបបសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា ដែល​គ្រប់​គ្រង​ប្រទេស ពីឆ្នាំ ១៩៧៩ ដល់ឆ្នាំ ១៩៨៩ ដោយមានការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីមួយ គឺ​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​នៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា ប្រកាសឱ្យប្រើជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី ២៦ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ ១៩៨១ ដោយប្រធានក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋនៅពេលនោះ គឺសម្ដេចហេង សំរិន។

រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជាមាន ១០ជំពូក និង ៩៣ មាត្រា ដែល​ក្នុង​នោះ មាត្រា៦០ និងមាត្រា៦៦ បានចែងអំពីសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ។[18]

តាមរយៈរដ្ឋធម្មនុញ្ញខាងលើ ស្ថាប័ន​ដែល​ដឹកនាំ​សកម្មភាពរ​បស់​រដ្ឋាភិបាល គឺ​ក្រុម​ប្រឹក្សារដ្ឋ និងក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋមន្ត្រី។ ចំណែក​សកម្មភាព​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ក្នុង​ដំណើរ​ការផ្ដល់សច្ចាប័នសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ ក៏ប្រគល់​ឱ្យស្ថាប័នទាំងពីរនេះដែរ។

រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឆ្នាំ ១៩៨១ មាត្រា ៦០ វាក្យខណ្ឌទី ៦ បានចែងថា “ក្រុម​ប្រឹក្សា​រដ្ឋ មាន​មុខងារ ឱ្យសច្ចាប័នឬលុបចោលសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ លើក​លែង​តែ​ក្នុង​ករណី​ចាំបាច់ដែលត្រូវដាក់ជូនរដ្ឋសភា។[19]” មាត្រា ៦៦ វាក្យខណ្ឌទី ៦ បាន​ផ្ដល់​មុខ​ងារ​ដល់ក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋមន្ត្រី ក្នុងការផ្អាកការអនុវត្ត កែប្រែ ឬ​លុប​ចោល​អនុសញ្ញា និង​សេចក្ដីណែនាំមិនសមស្របរបស់រដ្ឋមន្ត្រី និងរបស់ប្រធានស្ថាប័ន។ ចំណែក​វាក្យ​ខណ្ឌ​ទី ១០ នៃមាត្រា ដដែល បានចែងផងដែរថា “ក្រុម​ប្រឹក្សា​រដ្ឋ​មន្ត្រី​មាន​មុខ​ងារ​អនុវត្ត​សន្ធិសញ្ញាទាំងឡាយ ដែល​បាន​ព្រម​ព្រៀង​ជា​មួយ​ប្រទេស​ក្រៅ”។

៣.៥. រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៨៩

ក្រោយមានការប្រកាសថ្ងៃទី ៥ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៨៩ អំពីការដកកងទ័ពវៀតណាម​ឱ្យ​អស់​ពី​កម្ពុជា ត្រឹមចុង ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៨៩ សភាជាតិ នៃ​រដ្ឋាភិបាល​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិតកម្ពុជា បានបើកសម័យប្រជុំវិសាមញ្ញមួយ ដោយ​សម្រេច​ធ្វើ​វិសោធន​កម្ម​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា នៅថ្ងៃទី ២៩ ដល់ថ្ងៃទី ៣០ ខែ មេសា ក្នុងឆ្នាំដដែល។

នៅក្នុងវិសោធនកម្មនោះ មានការកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញសំខាន់ៗ ៥ចំណុច គឺ ទី១ ការប្ដូរឈ្មោះប្រទេសពីសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា​ទៅជា រដ្ឋកម្ពុជា ទី២ គឺ​ប្ដូរ​ទង់ជាតិ និងភ្លេងជាតិ ទី៣ គឺលុបបំបាត់ទោសប្រហារជីវិត ទី៤ ទទួល​ស្គាល់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា ជាសាសនារបស់រដ្ឋ និងទី៥ បង្កើនទីផ្សារសេរី ផ្ដល់​សេរីភាព​សារព័ត៌​មាន និងការបង្កើតអង្គការសង្គមស៊ីវិល។[20]

ទោះបីជា មានការធ្វើវិសោធនកម្ម និងប្ដូរឈ្មោះប្រទេស មកជារដ្ឋកម្ពុជាក្ដី ប៉ុន្តែ រចនាសម្ព័ន្ធទាំងស្រុងរបស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ មិនមានការកែប្រែប៉ុន្មានឡើយ ហើយ​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ ឆ្នាំ ១៩៨៩ នេះ មាន ១០ ជំពូក និង ៩៣ មាត្រា ដូច​គ្នា​នឹង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ឆ្នាំ១៩៨១ ដែរ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ បទប្បញ្ញត្តិពាក់ព័ន្ធនឹងមុខងាររបស់រដ្ឋាភិបាល ក្នុង​ពាក់ព័ន្ធនឹងសន្ធិសញ្ញា ត្រង់មាត្រា ៦០ និងមាត្រា ៦៦ នៃ​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​មុន មិន​មាន​អ្វីកែប្រែឡើយ។

៣.៦. រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឆ្នាំ ១៩៩៣

រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ គឺជាច្បាប់កំពូលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និង​នៅ​ជា​ធរមាន។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ត្រូវបានសភាធម្មនុញ្ញអនុម័ត នៅថ្ងៃទី២១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៩៣ ហើយត្រូវបានព្រះមហាក្សត្រ ឡាយ​ព្រះហស្ថលេខា​លើ​ព្រះ​រាជក្រម​ប្រកាស​ឱ្យ​ប្រើ​នៅ​ថ្ងៃទី២៤ខែកញ្ញាឆ្នាំ១៩៩៣។

បញ្ញត្តិនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការចុះ និង​ផ្ដល់​សច្ចាប័ន​លើ​សន្ធិ​សញ្ញា​អន្តរជាតិ គឺ មាត្រា ២៦ ថ្មី.- (ការឡាយព្រះហស្ថលេខាសន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញា និងការប្រទានសច្ចាប័ន)មាត្រា ២៨ ថ្មី.- (ការឡាយ​ព្រះហស្ថ​លេខា​លើ​ច្បាប់​និង​ការ​ផ្ទេរ​អំណាចឡាយព្រះហស្ថលេខាទៅប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី) មាត្រា៣១ (ការ​ទទួល​ស្គាល់ និង​គោរព​​សិទ្ធិ​​មនុស្ស​ដូច​មានចែង​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ សេចក្តី​ប្រកាស​​ជា​សកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស និង​កតិកាសញ្ញា​ទាំងឡាយ​ទាក់ទង​ទៅ​នឹង​សិទ្ធិ​មនុស្ស សិទ្ធិ​​នារី និងសិទ្ធិកុមារ) មាត្រា ៤៨ (ការធានារក្សាការពារសិទ្ធិរបស់កុមារ ដែល​មាន​ចែងក្នុងអនុសញ្ញាស្តីពីកុមារ) មាត្រា៥៥ (ការលុបចោលសន្ធិសញ្ញា និង​កិច្ច​ព្រម​ព្រៀងទាំងឡាយណា ដែលមិនស្របនឹងឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ បូរណភាព​ទឹកដី អព្យាក្រឹត្យភាព និងឯកភាពជាតិរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា) មាត្រា៩០ថ្មី (ពីរ) វាក្យខណ្ឌទី៥ (ការអនុម័តយល់ព្រម ឬលុបចោលសន្ធិសញ្ញា អនុសញ្ញា​អន្តរ​ជាតិ ដោយរដ្ឋសភា) មាត្រា៩២ (ការចាត់ទុកជាអសារសូន្យ នូវ​ការ​អនុម័ត​ទាំង​ឡាយ​របស់​រដ្ឋសភា ដែលផ្ទុយទៅនឹងគោលការណ៍រក្សាការពារ ឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ បូរណភាព​ទឹក​ដី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ហើយ​ដែល​នាំ​ឱ្យ​ប៉ះពាល់​ដល់​ឯកភាព​នយោ​បាយ ឬការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាល​របស់ប្រទេសជាតិ) និងមាត្រា១៥២ថ្មី (ឋានា​នុ​ក្រម​របស់​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ)។ 

តាមរយៈបញ្ញត្តិនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញខាងលើ អ្នកដែលមានអំណាចចុះ​ហត្ថលេខា និង​ផ្ដល់​សច្ចាប័នលើសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ គឺព្រះមហាក្សត្យ។ ប៉ុន្តែ រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៩៣ ក៏បានចែងផងដែរ អំពីសមត្ថកិច្ចរបស់អង្គការនីតិប្បញ្ញត្តិ ក្នុង​ការ​អនុម័ត​យល់​ព្រម​លើសន្ធិសញ្ញា មុននឹងព្រះមហាក្សត្រផ្ដល់សច្ចាប័ន។

ក្រៅពីបទប្បញ្ញត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលចែងអំពីសមត្ថកិច្ចរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ក្នុង​ដំណើរ​ការ​ផ្ដល់សច្ចាប័នលើសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ យើងឃើញ​មានច្បាប់ស្ដីពីការរៀបចំ និង​ការប្រព្រឹត្តទៅ នៃទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ឆ្នាំ ២០១៨ ដែលត្រង់មាត្រា ១៧ ក៏មានបញ្ញត្តិអំពីសមត្ថកិច្ចរបស់ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលក្នុងការដឹកនាំការចរចានិងចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀង​អន្តរជាតិ (សន្ធិសញ្ញា) ផងដែរ។

មាត្រាខាងលើ បានចែងថា “នាយករដ្ឋមន្ត្រីដឹកនាំការចរចា និង​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​កិច្ច​ព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្ម សហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច វប្បធម៌ វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេក​ទេស ការពារជាតិ ការពារជាតិ សន្តិសុខជាតិ និងវិស័យផ្សេងទៀត ដែល​ស្ថិត​នៅក្នុងសមត្ថកិច្ចរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល។ នាយករដ្ឋមន្ត្រី អាច​ប្រគល់​សិទ្ធិ​ឱ្យ​សមាជិក​រាជរដ្ឋាភិបាល ឬឥស្សរជនណាម្នាក់ជាអ្នកចរចា និងចុះហត្ថលេខា។” [21]

ច្បាប់ខាងលើក៏មានចង្អុលបង្ហាញអំពីការបង្កើតអនុក្រឹត្យមួយស្ដីពីបែបបទ និង​នីតិ​វិធី​នៃការចរចានិងចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិ[22]ផងដែរ ប៉ុន្តែ​រហូត​មក​ដល់បច្ចុប្បន្ន រាជរដ្ឋាភិបាលមិនទាន់ចេញអនុក្រឹត្យនោះទេ។  

៤. កំណត់សម្គាល់លើបទប្បញ្ញត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៤៧ ដល់រដ្ឋធម្មនុញ្ញបច្ចុប្បន្ន

ក្នុងរយៈពេលប្រមាណ ៨ ទសវត្សរ៍ នៃសម័យទំនើបរបស់ខ្លួន គិតចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៤៧ មក កម្ពុជាបានឆ្លងកាត់របបជាច្រើន និង​ធ្លាប់​បាន​ធ្លាក់​លិចលង់​ក្នុង​ភ្លើង​សង្គ្រាម​ដ៏ជូរចត់ទៀតផង។ នៅក្នុងវិស័យច្បាប់អន្តរជាតិ កម្ពុជា​បាន​អភិវឌ្ឍ​បន្តិ​ច​ម្ដងៗ ទោះ​បី​ជាមានការធ្លាក់ចុះនៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យក្ដី។

ត្រង់​នេះ​សូម​បញ្ជាក់ថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៧៦ មិនមានចែងអំពីដំណើរការចុះ និង​ផ្ដល់​សច្ចាប័ន​​​លើសន្ធិសញ្ញា ឬកិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិឡើយ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅ​ក្នុង​វិស័យទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ ជាក់ស្ដែងពេលនោះ ក៏កម្ពុជា មិន​សូវ​មាន​ទំនាក់​ទំនង​​ជាមួយពិភពខាងក្រៅដែរ។ 

ក្រោយសម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ពោល​គឺ​សម័យ​សាធារ​ណ​​រដ្ឋ​ប្រជា​មានិត​កម្ពុជា និងរដ្ឋកម្ពុជា យើង​ចាប់​ផ្ដើម​កសាង​គ្រឹះ​ក្នុង​ច្បាប់​ជាតិរបស់ខ្លួន ក្នុងវិស័យ​ច្បាប់​សន្ធិសញ្ញា ដោយចែងនៅក្នុងមាត្រា ៦០ មាត្រា ៦៦ និង​មាត្រា​ពាក់ព័ន្ធ​ដទៃទៀត។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅក្នុងសម័យនោះកម្ពុជា បា​ន​ចាប់​ផ្ដើម​ផ្សារ​ភ្ជាប់​ទៅ​ពិភព​លោកខាងក្រៅ និងបានចុះសន្ធិសញ្ញា ក៏​ដូច​ជា​កិច្ច​ព្រម​ព្រៀង​អន្តរជាតិ​មួយ​ចំនួន ទោះបី​ជា​ពេល​នោះ​សហគមន៍​អន្តរជាតិ​ខ្លះ​មិន​ទទួល​ស្គាល់​រដ្ឋាភិបាល ក៏​ដូច​ជា​មានចលនាប្រឆាំងមួយចំនួនក្ដី។

បន្ទាប់ពីកម្ពុជាទទួលបានការឯកភាពជាតិ និងមានការទទួលស្គាល់​ពី​សហ​គមន៍​​អន្តរ​ជាតិបន្តិចម្ដងៗ ប្រទេសមួយនេះបានរៀបចំតាក់​តែង​​រដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីមួយ ដែល​នៅ​បន្ត​ជាធរមានរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន នោះគឺរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃ​ព្រះ​រាជា​ណាចក្រ​កម្ពុជា ឆ្នាំ ១៩៩៣។ ដូចមានបញ្ជាក់ខាងលើ បញ្ញត្តិ​នៃ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះ មាន​ចែង​យ៉ាង​ច្រើន​អំពី​ដំណើរ​ការចុះនិង ផ្ដល់សច្ចាប័ន​​លើសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ ដោយ​ដំណើរ​ការ​នោះ មាន​ភាព​ប្រទាក់ក្រឡា​គ្នារវាងស្ថាប័នកំពូលពីររបស់ជាតិ គឺស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ និង​​ស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិ។

ប៉ុន្តែ ខ្ញុំកត់សម្គាល់ឃើញថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញទាំងអស់របស់កម្ពុជា មិន​មាន​ប្រើ​ពាក្យ​ផ្សេង​ពី “សច្ចាប័ន” ដើម្បីទទួលភ្ជាប់ខ្លួនទៅនឹងសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិឡើយ។ ដូច​បង្ហាញ​ជូន​ខាង​លើ យោងតាមច្បាប់​ទំនៀម​ទម្លាប់អន្តរជាតិ និងអនុសញ្ញាវីយ៉ែន ១៩៦៩ ការភ្ជាប់ខ្លួនទៅនឹងសន្ធិសញ្ញា (consent to be bound) មិន​មែន​ធ្វើ​ឡើង​តែ​តាម​ការ​ផ្ដល់​សច្ចាប័ន​មួយ​មុខ​ឡើយ ពោលគឺអាចបង្ហាញតាមរយៈការចុះហត្ថលេខា​ឱឡារិក ការផ្លាស់​ប្ដូរ​លិខិតូ​បករណ៍ ការផ្ដល់សច្ចាប័ន ការអនុម័តយល់ព្រម ការចូលជាសមាជិក ​ការ​ទទួលយក និងមធ្យោបាយផ្សេងទៀតតាមការព្រមព្រៀងរបស់ភាគី។ ក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្ដែង កម្ពុជា ក៏មិនផ្ដល់សច្ចាប័នតែមួយមុខដែរ គឺមានការផ្ដល់សច្ចាប័ន ឬការចូលជាសមាជិក។ ការផ្ដល់សច្ចាប័ន ឬការ​ចូល​ជា​សមាជិក​កន្លងមក ​ធ្វើ​ឡើង​ក្រោយ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ឡាយ​ព្រះហស្ថ​លេខា​លើ​ព្រះរាជ​ក្រម​ប្រកាសឱ្យប្រើច្បាប់ស្ដីពីការអនុម័តយល់ព្រមលើសន្ធិសញ្ញាណាមួយ។​

[1] Vienna Convention on the Law of Treaties (VCLT), 1969, Article 2(1).

[2] មាស បូរ៉ា នីតិអន្តរជាតិសាធារណៈ ២០១៣ ទំ.៥៣ ។

[3] ANTONY AUST, Modern Treaty Law and Practice (AUST),2007, P.77-78.

[4] VCLT, Supra Note 1, Article 12; MALCOLM N. SHAW, International Law (Shaw), 2008, P. 910.

[5] VCLT, supra note 1, Article 2; AUST, Supra Note 3, P.76

[6] VCLT, supra note 1, Article 7.

[7] VCLT, supra note 1, Article 7(2). United Nations, Treaty Handbook (UNTH), 2012, P.6.

[8] AUST, supra note 3, P.98-99; Ademola Abass, International Law (Text, Case and Material) (Abass), 2014, P.86.

[9] UNTH, supra note 7, P.8.

[10]  VCLT, supra note 1, Article 18.

[11] មាត្រា ២១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី១ ឆ្នាំ ១៩៤៧ បានចែងថា៖ “អំណាចគ្រប់យ៉ាងមកពីព្រះមហាក្សត្រិយ៍។ អំណាច​ទាំង​នោះ​ត្រូវ​ប្រើ​ទៅ​តាម​បញ្ញត្តិ​នៃ​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​នេះ។” ចំណែកមាត្រា ២៣ នៃរដ្ឋ   ធម្មនុញ្ញដដែល ចែងថា៖ “គណៈរដ្ឋមន្ត្រី ជា​អ្នក​ប្រើអំណាចនីតិប្រតិបត្តិ ក្នុងព្រះបរមនាមព្រះមហាក្សត្រិយ៍”។

[12] រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី១ ឆ្នាំ១៩៤៧ មាត្រា២២ មាត្រា​២៣​និង​មាត្រា​២៤។

[13] រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី១ ឆ្នាំ ១៩៤៧ មាត្រា ៤(កែប្រែ)។

[14] រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ឆ្នាំ ១៩៧២ មាត្រា ២៣ ចែងថា ៖ “ប្រធានា​ធិបតី​នៃ​សាធារណរដ្ឋ ប្រើអំណាចប្រតិបត្តិ ដែល​ប្រជា​រាស្ត្រ​ប្រគល់​ជូន​លោក”។

[15] រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ឆ្នាំ ១៩៧២ មាត្រា ៣៨។

[16] រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៧៦ មាត្រា ៧។

[17] រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៧៦ មាត្រា ៨(២)។       

[18] រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជាមាត្រា ៦០ ចែង​អំពី​មុខងារ​របស់​ក្រុម​ប្រឹក្សា​រដ្ឋ ចំណែកមាត្រា ៦៦ ចែងអំពីមុខងាររបស់ក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋមន្ត្រី។

[19] រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា មាត្រា ៦០ (៦)។

[20] សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា និង រដ្ឋកម្ពុជា (១៩៧៩-១៩៩៣), គេហទំព័រ KHMER DENG, អត្ថបទដោយ: សាវឌី (ថ្ងៃទី ២២ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០១៨), https://​khmerdeng​.​com/khmer-public/ ចូលមើលចុងក្រោយ ថ្ងៃទី ២៣ ខែ សីហា ឆ្នាំ ២០២២។

[21] ច្បាប់ស្ដីពីការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ឆ្នាំ ២០១៨ មាត្រា ១៧ កថាខណ្ឌទី ១។

[22] ច្បាប់ស្ដីពីការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ឆ្នាំ ២០១៨ មាត្រា ១៧ កថាខណ្ឌទី ២។