ICJ គឺជាស្ថាប័នដោះស្រាយវិវាទអន្តរជាតិដ៏សំខាន់មួយ របស់​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ ហើយដោះស្រាយតែវិវាទរវាងរដ្ឋនិងរដ្ឋប៉ុណ្ណោះ (លក្ខខណ្ឌបុគ្គល/ratione personae)។ កិច្ចដំណើរការនីតិវិធី ចាប់ផ្ដើមនៅពេលដែលរដ្ឋដាក់បណ្ដឹង​មក​ក្រឡា​បញ្ជី​តុលាការ អំពីអត្ថិភាពនៃវិវាទណាមួយ (ratione materiae)។

ICJ មានយុត្តាធិការលើរឿងណាមួយ គឺផ្អែកលើការព្រមព្រៀងរបស់រដ្ឋ (ratione consensus)[1]៖

  • កិច្ចព្រមព្រៀងពិសេសរវាងគូភាគី[2] (ឧ. វិវាទព្រំដែនរវាងប៊ឺគីណាហ្វាសូ/ ​នីហ្សេ, កិច្ចព្រមព្រៀងពិសេស ថ្ងៃទី២៩ កុម្ភៈ ២០០៩[3]) ដែលភាគីទំនាស់​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងដាក់ទំនាស់ជាក់លាក់មួយ ជូនតុលាការស្វែងរកដំណោះ​ស្រាយតាមផ្លូវច្បាប់។
  • ខយុត្តាធិការ ដែលមានចែងក្នុងសន្ធិសញ្ញាមួយ ដែលគូវិវាទជាភាគីនៃសន្ធិសញ្ញានោះ[4] ។ ឧ. មាត្រា ៣១, pact of Bogota បានប្រគល់សមត្ថកិច្ចជូនតុលាការដោះស្រាយ កាលណាមានវិវាទរវាងភាគី​នៃសន្ធិសញ្ញា។​
  • ការទទួលស្គាល់យុត្តាធិការបង្ខំ (Compulsory jurisdiction in legal disputes) ដែលធ្វើឡើងស្របតាមលក្ខន្តិកៈ​ ​ICJ មាត្រា ៣៦ កថា. ២-៥។[5]
  • កថា. (២) រដ្ឋភាគីលក្ខន្តិកៈនេះអាចប្រកាសពេលណាក៏បាន អំពីការទទួលស្គាល់យុត្តាធិការបង្ខំ ដោយពុំចាំបាច់មានកិច្ចព្រមព្រៀងពិសេស សម្រាប់​ទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងរដ្ឋដទៃទៀត ដែលទទួលស្គាល់យុត្តាធិការតុលាការដូចគ្នា លើវិវាទអំពីៈ
    • (ក) ការបកស្រាយសន្ធិសញ្ញា
    • (ខ) បញ្ហាផ្សេងៗក្នុងច្បាប់អន្តរជាតិ
    • (គ) អត្ថិភាពអង្គហេតុដែលរំលោភបំពានកាតព្វកិច្ចអន្តរជាតិ
    • (ឃ) លក្ខណៈឬវិសាលភាពនៃប្រតិបត្តិការ ឆ្លើយ​តបនឹងការការរំលោភបំពានកាតព្វកិច្ចអន្តរជាតិ។
  • កថា. (៣) សេចក្ដីថ្លែងការណ៍ ខាងលើ អាចធ្វើដោយមានឬគ្មានលក្ខ​ខណ្ឌបដិការ ចំពោះរដ្ឋមួយចំនួន ឬរដ្ឋជាក់លាក់ណាមួយ ឬលើពេលវេលាជាក់លាក់។
  • កថា. (៤) សេចក្ដីថ្លែងការណ៍នោះ ត្រូវដាក់តម្កល់នៅ​អគ្គលេខាធិការដ្ឋានអង្គការសហប្រជាជាតិ  ដោយ​​ស្ថាប័ននេះនឹងថតចម្លងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍បញ្ជូនទៅភាគីលក្ខន្តិកៈ  និងទៅក្រឡាបញ្ជីតុលាការ។  
  • កថា. (៥) សេចក្ដីថ្លែងការណ៍ក្រោមមាត្រា ៣៦ នៃលក្ខន្តិកៈតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិអចិន្ត្រៃយ៍ (PJIC) និងដែលនៅជាធរមានត្រូវចាត់ទុកថាជាកិច្ចបង្ហាញឆន្ទៈទទួលយុត្តាធិការ ICJ ជាមួយនឹងភាគីនៃលក្ខន្តិកៈ​នេះផងដែរ។ (អនុវត្តបានតែចំពោះភាគីដើម​ ឬហត្ថលេខីនៃធម្មនុញ្ញអង្គការ​សហប្រជាជាតិ)
  • គោលការណ៍ Forum Prorogatum ជាការទទួលយកដោយជាក់លាក់ឬការទទួលយកដោយតុណ្ហីភាពនូវយុត្តាធិការ ICJ បន្ទាប់ពីរដ្ឋម្ខាងបានចាប់ផ្ដើ​ម​នីតិវិធីបណ្ដឹងដោយឯកតោ​ភាគីទៅតុលាការរួចហើយ។
  • តុលាការសម្រេចអំពីអត្ថិភាព ឬនត្ថិភាពនៃយុត្តាធិការ (Compétence de la Com​-pétence) មានន័យថា នៅពេលដែលមានការខ្វែងគំនិតរវាងភាគីថា តុលា​ការ​មាន ឬគ្មានយុត្តាធិការ​ដោះស្រាយវិវាទរវាងពួកគេ ពេលនោះតុលា​កា​​រ​​នឹងសម្រេចថាតើ​ខ្លួនមានយុត្តាធិការឬអត់។[6] ករណីនេះ ភាគីដែលប្រឆាំ​ង​​ថា តុលាការគ្មានយុត្តាធិការ​ អាចធ្វើបណ្ដឹងអញ្ញត្រកម្មបឋម (preliminary objections)។[7]
  • ការបកស្រាយសាលដីកា (interpretation of judgement) មានចែងក្នុងមាត្រា៦០ នៃលក្ខន្តិកៈ នៅពេលដែលគូក្តី​ទាស់គ្នាលើខ្លឹមសារ ឬវិសាលភាព នៃសាលដីកា។ សំណើបកស្រាយ អាច​ធ្វើឡើងដោយកិច្ចព្រមព្រៀងពិសេស ឬដោយភាគីម្ខាង។[8] ឧ. កម្ពុជា ប្ដឹងទៅ ICJ ថ្ងៃទី២៨ មេសា ២០១១ សុំឱ្យបកស្រាយសាលដីកា ១៩៦២។[9]
  • ការសើរើសាលដីកា (Revision of a judgment) មានចែងក្នុងលក្ខន្តិកៈ មាត្រា ៦១ កថា. ១។ ភាគីមួយអាចប្តឹងសើរើសាលដីកាបាន ក្នុងករណីដែលរកឃើញអង្គហេតុថ្មី ដែលមានឥទ្ធិពលខ្លាំងដ​ល់​សេចក្ដីសម្រេច បានន័យថា បើ​តុលាការរកឃើញអង្គហេតុនោះ តុលា​កា​រ​​នឹងចេញសេចក្តីសម្រេចផ្សេង។ ការសើរើអាចធ្វើបានតែនៅកំឡុងពេល ១០ឆ្នាំ បន្ទាប់ពី​សាលដីកាបានប្រកាសជាសាធារណៈ។​ ការខកខានលើក​យកអង្គហេតុនោះមកបង្ហាញ មិនអាចជាការធ្វេសប្រហែសរបស់ភាគីស្នើសុំសើរើឡើយ។[10]

ក្នុងនីតិវិធី ភាគីអាចដាក់វិវាទជូនICJ តាមរយៈ (១) កិច្ចព្រមព្រៀងពិសេស (ឧ. វិវាទព្រំដែន​រវាងប៊ឺគីណាហ្វាសូ/នីហ្សេ បង្ហាញខាងលើ) ឬ (២) បណ្ដឹងជាលា​យ​លក្ខណ៍អក្សរពីភាគីម្ខាង (ឧ. នីការ៉ាហ្គ័រ ទល់នឹងកូឡុំប៊ី ក្នុងករណីសិក្សានេះ)​។ ត្រង់នេះ ខ្ញុំសូមផ្ដល់ការកត់សម្គាល់ជូនថា នៅពេលដែលរឿងក្ដីមួយដាក់ជូនICJ សម្រេច​តាមកិច្ចព្រមព្រៀងពិសេស តុលាការប្រើសញ្ញា(/) ចន្លោះភាគីក្នុងចំណ​ង​​ជើងរឿងក្ដី (ឧ. Burkina Faso/Niger[11]) ចំណែករឿងដែលមានបណ្ដឹងពីភាគីម្ខាងប្រឆាំងភាគីម្ខាងទៀត តុលាការប្រើអក្ស (v.) ចន្លោះភាគី ក្នុងចំណងជើងរឿងក្ដី (ឧ. Nicaragua v. Colombia[12])។

[1] សេចក្ដីលម្អិត សូមអាន៖ ICJ, Basis of the Court’s jurisdiction: https://www.icj-cij.org/en/basis-of-jurisdiction  [accessed: August 22, 2022] ឬអាន: Xue Hanqin, Jurisdiction of the International Court of Justice, Brill Nijhoff, 2017, p. 55-81.

[2] ICJ Statute, Art. 40, para. 1; ICJ Rules, Art. 39.

[3] Frontier Dispute (Burkina Faso/Niger), Judgment, I.C.J. Reports 2013.

[4] Statute, Art. 40, para. 1; Rules, Art. 38.

[5] Article 36, paragraphs 2-5, of the Statute, which read as follows: (2)​The States parties to the present Statute may at any time declare that ​they recognize as compulsory ipso facto and without special agreement,​in relation to any other State accepting the same obligation, the ​jurisdiction of the Court in all legal disputes concerning: (a) the interpretation of a treaty; (b) any question of international law; (c) the existence of any fact which, if established, would constitute a breach of an international obligation; (d) the nature or extent of the reparation to be made for the breach of an international obligation. (3) The declarations referred to above may be made unconditionally or on condition of reciprocity on the part of several or certain States, or for a certain time. (4)  Such declarations shall be deposited with the Secretary-General of the United Nations, who shall transmit copies thereof to the parties to the Statute and to the Registrar of the Court. (5) Declarations made under Article 36 of the Statute of the Permanent Court of International Justice and which are still in force shall be deemed, as between the parties to the present Statute, to be acceptances of the compulsory jurisdiction of the International Court of Justice for the period which they still have to run and in accordance with their terms.

[6] ICJ Statute, art 36, para 6.

[7] ICJ Rules, art 79.

[8] ICJ Rule, art 98.

[9] See: https://www.icj-cij.org/en/case/151 [accessed: August 26, 2022]

[10] ICJ Statute, art. 61, para 1: An application for revision of a judgment may be made only when it is based upon the discovery of some fact of such a nature as to be a decisive factor, which fact was, when the judgment was given, unknown to the Court and also to the party claiming revision, always provided that such party’s ignorance was not due to negligence.

[11] See: https://www.icj-cij.org/en/case/149 [accessed: August 26, 2022].

[12] See: https://www.icj-cij.org/en/case/155 [Accessed: August 26, 2022].