អត្ថបទខ្លីនេះ សិក្សាអំពីជម្រើសដោះស្រាយវិវាទដោយសន្តិវិធី ដែលមានចែងក្នុងអនុសញ្ញាសហប្រជាជាតិស្ដីពីច្បាប់សមុទ្ទ (UNCLOS)[1] ឆ្នាំ១៩៨២។ UNCLOS មាត្រា ២៧៩[2] បានយោងដល់មាត្រា ២ និងមាត្រា ៣៣ នៃធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ អំពីការដោះស្រាយវិវាទដោយសន្តិវិធី ទាក់ទងទៅនឹងការបកស្រាយ និងការអនុវត្តបទប្បញ្ញត្តិនៃអនុសញ្ញានេះ។

មាត្រា ២ កថាខណ្ឌទី ៣ នៃធម្មនុញ្ញសហប្រជាតិ ចែងថា “ភាគីទាំងអស់ ត្រូវដោះស្រាយវិវាទ ដោយសន្តិវិធី ក្នុងឥរិយាបថដែលមិនបង្កហានិភ័យដល់សន្តិភាព, សន្តិសុខអន្តរជាតិ និងយុត្តិធម៌។”[3] ចំណែកមាត្រា ៣៣ កថាខណ្ឌទី ១ នៃធម្មនុញ្ញនេះ រៀបរាប់ពីមធ្យោបាយដោះស្រាយវិវាទដោយសន្តិវិធីមួយចំនួន ដូចជា ការចរចា (negotiation)[4] ការស៊ើបអង្កេត (inquiry)[5] សន្ធានកម្ម (mediation)[6] ការផ្សះផ្សា (conciliation)[7] មជ្ឈត្តការ (arbitration) ការដោះស្រាយតាមផ្លូវតុលាការ (judicial settlement) ការដោះស្រាយដោយពឹងពាក់ភ្នាក់ងារ ឬការសម្របសម្រួលថ្នាក់តំបន់ (resort to regional agencies or arrangements) និងមធ្យោបាយផ្សេងៗ​​ទៀត តាមជម្រើសរបស់ភាគីវិវាទ។ [8]

ខ្លឹមសារនេះ នាំឱ្យយើងអាចបែងចែកការដោះស្រាយវិវាទដោយសន្តិវិធីជាពីរ (១) ការដោះស្រាយ​តាមផ្លូវទូតដែលមានដូចជា ការចរចា ការស៊ើបអង្កេត សន្ធានកម្ម ការផ្សះផ្សារ។ល។ និង (២) ការដោះស្រាយ​តាមផ្លូវច្បាប់ ពោលគឺតាមរយៈតុលាការ ឬសាលាក្ដីអន្តរជាតិ។

ធម្មនុញ្ញសហប្រជាជាតិ ចែងអំពីការដោះស្រាយវិវាទផ្លូវច្បាប់ តាមមជ្ឈត្តការ និងការដោះស្រាយតាមផ្លូវតុលាការ។ ចំណែក មាត្រា ២៨៧ UNCLOS ផ្ដល់សិទ្ធិឱ្យភាគីវិវាទជ្រើសរើសតុលាការ ឬសាលាក្ដីសម្រាប់ដោះស្រាយវិវាទរបស់ពួកគេ ដែលមានដូចជា (១) សាលាក្ដីអន្តរជាតិសម្រាប់ច្បាប់សមុទ្ទ (ITLOS[9]), (២)តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) (៣) សាលាក្ដីមជ្ឈត្តការ ( arbitral tribunal) និង (៤) សាលាក្ដីមជ្ឈត្តការពិសេស (special arbitral tribunal)។[10]

សូមបញ្ជាក់ថា មាត្រា ២៨០ បានបើកផ្លូវឱ្យភាគីជ្រើសរើសមធ្យោបាយផ្សេងៗទៀត តាមការព្រមព្រៀង។[11] បើមិនអាចឯកភាព​លើ​ជម្រើសណាមួ​យ​​បានទេ សាលាក្តីមជ្ឈត្តការ  ដូចមានចែងក្នុងឧបសម្ព័ន្ធ៧នៃ UNCLOS នឹង​មានយុត្តាធិការដោ​យ​ស្វ័យប្រវត្តិ។

[1] ភាសាអង់គ្លេស៖ United Nations Convention on the Law of the Sea។ កម្ពុជា បានចុះហត្ថលេខា នៅថ្ងៃទី ១ កក្កដា ១៩៨៣ ប៉ុន្តែ មិនទាន់ផ្ដល់សច្ចាប័នទេ។

[2] UNCLOS, art 279: States Parties shall settle any dispute between them concerning the interpretation or application of this Convention by peaceful means in accordance with Article 2, paragraph 3, of the Charter of the United Nations and, to this end, shall seek a solution by the means indicated in Article 33, paragraph 1, of the Charter.

[3] Charter of the United Nation, art. 2, para 3: All Members shall settle their international disputes by peaceful means in such a manner that international peace and security, and justice, are not endangered.

[4] ការចរចា ជាការពិភាក្សារវាងតំណាងភាគីវិវាទ ដើម្បីស្វែងរកដំណោះស្រាយវិវាទណាមួយ ដោយគ្មានការចូលរួមពីភាគីទីបី។

[5] ការស៊ើបអង្កេត ជាសកម្មភាពធ្វើឡើងដោយភាគីទីបីដើម្បីស្វែងរកអង្គហេតុជុំវិញវិវាទ ដោយលទ្ធផលនៃការស៊ើបអង្កេតនឹងជួយកាត់បន្ថយវិវាទលើអង្កហេតុ ឬបង្កើតឱ្យមានការយោគយល់គ្នាលើអង្កហេតុណាមួយ។

[6] សន្ធានកម្ម ជាវិធីដោះស្រាយវិវាទ ដែលភាគីទីបីចូលរួមសកម្មក្នុងការដោះស្រាយវិវាទ និងលើកយោបល់អំពីដំណោះស្រាយនានា ជូនភាគី ដើម្បីពិចារណាទទួល ឬបដិសេធដំណោះស្រាយទាំងនោះ។

[7] ការផ្សះផ្សា ជាដំណោះស្រាយវិវាទពាក់កណ្ដាលតុលាការ ដែលភាគីវិវាទព្រមព្រៀងប្រគល់ឱ្យភាគីទីបី នូវតួនាទីក្នុងការស៊ើបអង្កេត និងដាក់ចេញដំណោះស្រាយនានានៃវិវាទ ដែលភាគីនឹងពិចារណាទទួលយក ឬបដិសេធដំណោះស្រាយទាំងនោះ។

[8] Id., art 33, para 1: The parties to any dispute, the continuance of which is likely to endanger the maintenance of international peace and security, shall, first of all, seek a solution by negotiation, enquiry, mediation, conciliation, arbitration, judicial settlement, resort to regional agencies or arrangements, or other peaceful means of their own choice.

[9] International Tribunal for the Law of the Sea (ITLOS).

[10] UNCLOS, art 287 (1): When signing, ratifying or acceding to this Convention or at any time thereafter, a State shall be free to choose, by means of a written declaration, one or more of the following means for the settlement of disputes concerning the interpretation or application of this Convention: (a) the International Tribunal for the Law of the Sea established in accordance with Annex VI; (b) the International Court of Justice; (c) an arbitral tribunal constituted in accordance with Annex VII; (d) a special arbitral tribunal constituted in accordance with Annex VIII for one or more of the categories of disputes specified therein.

[11] UNCLOS, art. 280: Nothing in this Part impairs the right of any States Parties to agree at any time to settle a dispute between them concerning the interpretation or application of this Convention by any peaceful means of their own choice.